Krant / over sparen en gemeenschapsgevoel
Kasmoni
‘Ik denk dat ik het deze zomer weer ga doen”, zegt een vrouw van rond de vijftig tegen haar vriendin naast haar. Ze zitten aan de bar van café Kraai in de Amsterdamse Bijlmer, op haar schoot een klein langharig hondje. Het is dinsdagmiddag, ze zijn net naar de markt geweest. De vriendin knikt: „Je moet het alleen met mensen doen die je kan vertrouwen hoor. Ik doe het al jaren met collega’s en familie.”
De vrouwen hebben het over kasmoni, een informeel spaarsysteem waarbij een groep van minstens tien mensen elke maand een bedrag inlegt bij een zogenoemde kasvrouw. Elke maand krijgt een andere deelnemer de kas uitgekeerd, totdat iedereen aan de beurt is geweest. Diegene die als eerste uitgekeerd krijgt leent dus geld, de laatste in de rij spaart.
Kasmoni kwam met de komst van Surinamers naar Nederland en is nog steeds ongekend populair. „Ongeveer een op de drie Surinaamse Nederlanders doet aan kasmoni en er gaat zo’n 3,5 miljoen euro per maand in om”, stelt socioloog Aspha Bijnaar.
Bijnaar promoveerde op het spaarsysteem, dat overigens niet alleen door Surinaamse maar ook door Antilliaanse, Ethiopische, Marokkaanse, Nigeriaanse en Turkse Nederlanders wordt gebruikt, vaak onder andere, eigen benamingen.
Maar ook voor wie nog nooit van kasmoni – of equivalenten daarvan – gehoord heeft, is het leerzaam om te bestuderen. Het ogenschijnlijk ouderwetse systeem zegt namelijk veel over onze vaak irrationele omgang met geld en de uitdagingen waar iedereen die wil sparen mee te maken krijgt.
Voor slechte spaarders
Het voordeel van kasmoni is dat er dwang achter zit: als je zelf gaat sparen bij de bank, kom je altijd in de verleiding het geld toch eerder op te maken. Elma (55, verpleegster): „Mijn zussen zeggen: ‘Waarom zet je je geld niet gewoon op de bank?’ Maar ik ben een slechte spaarder. Als ik 100 euro op de bank heb gezet en ik zie een mooie jurk, dan haal ik het eraf. Als ik kasgeld speel kan ik dat geld niet terugvragen.”
Elma spaart 500 euro per maand om haar moeder te kunnen bezoeken in Suriname. De meeste geïnterviewden willen niet met volledige naam in de krant omdat ze bang zijn voor de Belastingdienst, ook al is er volgens Bijnaar niets illegaals aan. Tot een bepaald bedrag mag je immers belastingvrij sparen.
Hoe kun je het beste geld opzij zetten, gezien de lage rente?
Voor jonge mensen is kasmoni een goede manier om te leren sparen, aldus Bijnaar: „Ze sparen met kasmoni bijvoorbeeld voor een rijbewijs of voor een mengpaneel dat ze nodig hebben tijdens hun opleiding tot producer.”
Andere veelvoorkomende spaardoelen: huisinrichting, vakanties, gouden sieraden en kroonverjaardagen. Pinas (25, student): „Ik ben met kasmoni begonnen omdat het me niet lukte te sparen, ik maakte altijd meteen op wat er op mijn rekening stond.” Met kasmoni spaarde ze voor de vierde verjaardag van haar zoontje. „Het was een leuk feest, maar aan het einde van de dag dacht ik wel: 1.000 euro op één dag op! Nu zou ik ergens anders voor sparen.”
Wanneer je het geld krijgt, hangt af van je positie in de rij. Dat kun je in overleg met de kasvrouw bepalen. Glynis Terborg (45, artiestenmanager) koos altijd voor de ‘laatste hand’: „Bij een bank zie je het bedrag groeien op je rekening, maar bij kasmoni moet dat uit het hoofd. Opeens krijg je na tien maanden 1.000 euro, dat is echt een cadeautje voor jezelf.”
Ze heeft twee rondes meegedaan, maar is er inmiddels mee gestopt: „Het was ook wel een beetje gedoe om steeds te pinnen en bij de kasvrouw langs te gaan.”
Discreet en streng
De spil van kasmoni is de kasvrouw of kasman, maar dat laatste komt traditioneel gezien minder voor. „De kasvrouw moet iemand zijn met onbesproken reputatie en een groot sociaal netwerk”, zegt sociologe Bijnaar. „De kasvrouw is vaak ook iemand bij wie je langsgaat voor levenslessen.” Ze moet discreet maar ook streng zijn: „Als ze merkt dat er mensen in haar kasmoni zitten die met het uitgekeerde geld gaan gokken, dan lig je er meteen uit.”
Kasvrouw Rosalyn (58, verpleegster, Rosalyn is haar tweede naam): „Ik had een broer die het geld gebruikte om te zuipen. Elke maand moest ik achter hem aan, dus heb ik hem eruit gezet.”
Ze begon met haar werk als kasvrouw nadat ze zeven jaar geleden een keer met familie bij elkaar zat. De neefjes en nichtjes hadden allemaal een gat in hun hand, dus werd het tijd voor kasmoni. Meteen keek iedereen haar aan. „Zo van: ‘Jij bent betrouwbaar, jij wordt kasvrouw.’”
Inmiddels heeft Rosalyn drie kasmoni’s met steeds tien mensen erin. De meeste deelnemers zijn familie of aanverwanten. „Zodra ik het geld binnen heb, sms ik een duimpje en twee oogjes om te zeggen dat ik het heb gezien.” In een kasboekje noteert ze alle namen en bedragen.
De meeste kasvrouwen vragen 5 á 10 procent administratiekosten. Daar staat tegenover dat zij vaak uit eigen zak bijleggen als één van de deelnemers de boel belazert. Voor de reputatie van de kasvrouw is het belangrijk dat iedereen op tijd betaald krijgt.
NRC Slim leven
Elke maandag de beste stukken over zelfverbetering en levensvragen.
Inschrijven
Al komt het ook voor dat de groep zélf solidair is. Elma: „Laatst was er iemand in onze kasmoni overleden. Die vrouw speelde voor 100 euro, dus dat geld misten we. Maar we hadden zoiets van: het is niet haar schuld dat ze is overleden. Wat kan je doen?”
En als een deelnemer onverwacht wordt getroffen door een grote financiële tegenslag, zoals een kapotte auto of een hoge energierekening, dan is er de mogelijkheid om voor je beurt een beroep te doen op het geld.
Gemeenschapsgevoel, het idee dat je elkaar een beetje vooruit kunt helpen, speelt dan ook een belangrijke rol bij kasmoni. Bijnaar: „In Suriname is er wel eens een bank geweest die kasmoni-sparen wilde introduceren, compleet met een kasvrouw in klederdracht, maar dat werkte niet. Want juist dat informele en persoonlijke is de kracht van kasmoni.”