Adinda Akkermans

Op verzoek van de VRPO Gids gaat de ietwat sombere caberetier Freek de Jonge(67) in gesprek met de optimistische G500-oprichter Sywert van Lienden(21).

‘Ik loop langs het laatste kraakpand van Amsterdam en hoor een scheldkanonnade. Er vliegt een stoel door het raam en een meisje rent naar buiten. Als ik vraag wat er aan de hand is, vertelt ze dat haar vriend ontdekt heeft dat ze vreemd gaat. Dat is dan de eerste anarchist die vóór monogamie is, zeg ik.’ Het is een sleutelscène uit Miereneuken, de verkiezingsconference die Freek de Jonge zal houden aan de vooravond van de Tweede Kamerverkiezingen. Gingen zijn eerdere verkiezingsconferences nog over realisme, populisme en idealisme, inmiddels zijn we daar volgens de cabaretier allemaal aan voorbij. “Niemand gelooft nog ergens in.”

Aan het meer van Genève

Op verzoek van de VRPO Gids gaat de ietwat sombere Freek de Jonge(67) in gesprek met de optimistische Sywert van Lienden(21). De student economie, rechten en politicologie is oprichter van de G500, een beweging die jongeren oproept om lid te worden van alle politieke middenpartijen om zo invloed uit te oefenen op de verkiezingsprogramma’s. Voor de komende verkiezingen bedacht hij bovendien de Stembreker, een systeem waardoor kiezers hun stem kunnen verdelen over meerdere partijen.

De twee mannen ontmoeten elkaar op het terras van hotel Beau Rivage aan het meer van Genève, niet ver van de plek waar Freek met zijn vrouw Hella de zomer doorbrengt. Sywert herinnert zich nog dat hij met zijn ouders mee ging naar een optreden van Freek tijdens een Pinksterkamp, Freek zag Sywert voor het eerst in de studio van De Wereld Draait Door waar zij beiden te gast waren. Terwijl de ober zich afvraagt of Sywert misschien een Bekende Nederlander is, vertelt Freek over de voorbereiding van zijn verkiezingsconference.

Freek: “Met de huidige lijsttrekkers kan ik heel weinig. Ik ben geen imitator, maar was ik dat wel dan was er niemand het imiteren waard. Het is allemaal zo leeg. "

Verkiezingsrequiem

Sywert: “Dat klinkt alsof je een verkiezingsrequiem gaat houden.”

Freek: “Nou, het is wel een soort requiem van de democratie. Jullie zijn in wezen toch ook meer een handige lobby dan een serieuze politieke partij?”

Sywert: “Dat is bewust.”

Freek: “Het is natuurlijk een leuke stunt, maar uiteindelijk moet het leiden tot een politieke beweging. Je wilt toch geen semi-parasiet blijven die binnendringt in organisaties en met een handige streek zijn zin doordrukt? Of is dat nou juist de nieuwe politiek?”

Sywert: “We willen een nieuw activisme. Niet via de moraal opereren, maar praktisch.”

Freek schuift zijn witte wijn opzij en pakt zijn iPad, waarop hij wat vragen heeft voorbereid voor Sywert: “Hoeveel anarchisme zit er eigenlijk in jou?”

Sywert: “Ik ben natuurlijk een brave lieve jongen van de Veluwe. Maar ik verhuisde wel op mijn zestiende naar een boekenkast in Amsterdam zonder douche om demonstraties te organiseren voor scholieren. We werkten met nieuwe methodes zoals sms-bombardementen en Hyves, maar hebben daar wel wetten mee veranderd. Misschien ben ik een beetje anarchistisch, maar dan wel via de conventionele weg.”

 Freek kijkt weer op zijn iPad en vraagt: “Geloof jij nog in het huidige politieke systeem?”

Sywert: “Nee. We leven in een 150 jaar oud systeem dat totaal verrot is. Het is een soort theater van het sentiment geworden. We worden niet geregeerd door de besten, maar door mediocres als Mark Rutte. Zulke ideeënloze politiek trekt geen nieuw talent aan en zo is het een vicieuze cirkel.”

'Wat houdt een mens in leven?'

Freek: “Wat ik doe en wat mijn vak was, is eigenlijk overgenomen door het populisme. Met een kanon op een mug schieten en mensen aan het lachen maken. Ik ben nog nooit zo zorgelijk geweest over de politiek als nu. Hoe het dan wel zou moeten? Geen idee.”

Sywert: “Hier in Zwitserland hebben ze een mooi staatsbestel, waar we een voorbeeld aan zouden kunnen nemen. De begrippen coalitie en oppositie zijn afgeschaft zodat politiek niet meer gaat over botsende partijbelangen maar over gedeelde belangen van mensen. Bijvoorbeeld: hoe houden we de zorg betaalbaar? Aan dat onderwerp durft geen Nederlandse politicus zich nu werkelijk te branden.”

Freek: “Ja, de zorg is een van de belangrijkste thema’s van deze verkiezingen. Je ontkomt niet aan de discussie: hoe oud moet een mens worden? Aan de ene kant heb je 1 of 2 patiënten die zeven ton per jaar kosten. En aan de andere kant wordt er bezuinigd op dat wat ons gezond houdt: kunst, cultuur, theater. De aandacht verschuift naar alles wat somber is”

Sywert: “Wat houdt een mens in leven?, dat is eigenlijk de vraag.”

Freek: “Maar ja, Ik heb een kleindochter met een ernstige hartafwijking. Die is inmiddels twaalf keer geopereerd. Dat kost per operatie ongeveer 25 mille. Willen wij haar kwijt? Nee.”

Het is even stil. Sywert wuift een wesp weg.

Sywert: “Instinctief wil ik vertellen dat ik ook weet hoe een ziekenhuis er van binnen uit ziet, mijn moeder is tweeënhalf jaar ernstig ziek geweest. Maar dat betekent niet dat je daar moet stoppen met denken. Tachtig procent van de zorgkosten gaan op aan verzorging in de laatste vijf levensjaren. Dat is dus te voorzien en daar kun je voor sparen. En dan heb je nog de vraag hoe lang je wil doorbehandelen. Een pijnlijk gebied dat besproken moet worden. Maar de focus op persoonlijke voorbeelden in de media maakt de discussie fundamenteel stuk.”

'Ik heb makkelijk praten'

Het gesprek wordt onderbroken door een telefoontje van Hella de Jonge. Ze vraagt of Sywert bij hen thuis komt eten. Freek twijfelt even omdat hij niet wil dat er in de VPRO Gids breed wordt uitgemeten over hoe goed hij daar zit in zijn huis aan de Franse kant van het meer van Geneve. “Ik heb wel erg makkelijk praten namelijk. Ik ben financieel onafhankelijk.”

Even later staan ze toch op de boot naar de overkant van het meer. Sywert trakteert op een ijsje. Op het dek wijst Freek de Mont Blanc aan. “Heb je je paspoort wel bij je?, we gaan de grens over”. Sywert knikt.

Freek: “Hoe kwam je eigenlijk op het idee voor de G500?”

Sywert: “Ik luisterde het radioprogramma BNN Today terugwaar ik optreed als politiek commentatoren hoorde mezelf cynische taal uitslaan over de hypotheekrenteaftrek. Dat er waarschijnlijk nooit iets zou veranderen. Thuis zei ik tegen mezelf: ga jij eens heel gauw wat bedenken. Ik heb een vage hobby, het lezen van statuten, en zo kwam ik er achter dat je van alle partijen lid mag worden. Inmiddels heeft de G500 ervoor gezorgd dat hervorming van de hypotheekrenteaftrek in het partijprogramma van de VVD staat.”

Worstjes

Aan de Franse kant van het meer staat Hella de mannen op te wachten met de auto. “We eten worstjes van de barbecue, zegt ze vanachter het stuur.” Op de achterbank verschijnt er een glimlach op het gezicht van Sywert. Heel even verandert hij van een volleerd retoricus in een vrolijke kleinzoon die zich verheugt op fikkie stoken in de bergen.

Maar dan zetten ze hun serieuze gesprek weer voort.

Freek: “De titel van mijn programma is Miereneuken. Het feit dat de Hoge Raad stelt dat een agent uitgemaakt mag worden voor miereneuker, dat is toch eigenlijk gewoon zeggen: maak er maar een zootje van met elkaar? Het gezag moet zeker kritisch bejegend worden, maar moet het gezag ondermijnd worden en belachelijk gemaakt?”

Sywert: “Jij hebt zelf toch je leven lang gestreden tegen het gezag?”

Freek: “Maar ik weet niet of mijn gezagsondermijning zich gericht heeft tegen de politieman op straat, tegen iemand die een patiënt in een ambulance schuift.”

Sywert: “Ik dacht dat Freek de Jonge een linkse, idealistische, anti-gezag en optimistische moralist was. Maar wat ik zie is een wat cynische, pessimistische conservatief.”

Freek: “Het is onherroepelijk, dat als je ouder wordt er bepaalde waarden zijn die prettig zijn om te behouden. Het cliché is waar: als je geen socialist bent tot je twintigste dan ben je niet jong geweest. En als je niet conservatief bent op je 65ste dan ben je krankzinnig. Maar ik vind mezelf niet cynisch. Cynisme is liefdeloze onthechting. Cynisme is net doen alsof je er niets mee te maken hebt. Zo van: ze zoeken het maar uit.”

Moralist

Dat Freek de Jonge zich ook in zijn afgelegen vakantiehuis niet onttrekt aan de wereld blijkt bij aankomst. Samen met Hella maakt hij enorme mozaïeken die politieke gebeurtenissen afbeelden: op de muur bij het gazon doorboort een vliegtuig een toren, op de wand van het atelier springt een man uit het WTC in New York en op tafel liggen losse steentjes die uiteindelijk een vermoorde Theo van Gogh moeten vormen.

“Ja, ik heb een goed leven hier, constateert Freek terwijl hij om zich heen wijst naar de bergen, de bossen en het stijlvolle huis. Maar ik voel mij nog wel deel van de wereld en speel graag mijn rol. Niet door zomaar platte grappen te maken. De humor zou een tijdje achterwege gelaten mogen worden. Ik vind het vervelend om weer kritiek te uiten op mijn collega-cabaretiers, maar ik zie zoveel ongeïnspireerde bullshit. Alles is leuk en moet leuk worden. Daarom ben ik meer naar het verhaal teruggegaan in plaats van korte statements te maken. Met een grap als 'Henk bleker, kan het niet bleker' kon Wim Kan misschien nog wegkomen, maar ik niet meer. Ik wil mensen inspireren met verhalen.”

Sywert: “De moralist zit nog steeds in je?”

Freek: “Ja, die moralist is in optima forma aanwezig, maar heeft het wel moeilijk. Moralisme is iets lachwekkends geworden, iets meelijwekkends. Ik mis het verhaal dat mensen kan verheffen: De wereld is misschien wel ontspoord op het moment dat er geen filosofie meer is die de zaak kan beheersen. Als ik met mijn vader in de kerk zat dan werd de geloofsbelijdenis voorgelezen. Dat begon met: ik geloof in god de vader. Misschien moeten we in het stemhokje eerst die zin afmaken: ik geloof in….Ik geloof bijvoorbeeld in ons rechtsstelsel, daar geloof ik heilig in. En in een onafhankelijke publieke omroep. Misschien helpt dat met kiezen. Dan laten mensen zich wellicht ook minder snel verleiden door populisten.”

Tranen

Na het eten lopen Freek en Sywert op verzoek van de fotograaf naar het maïsveld voor het huis. Op de weg terug rollen er tranen over de wangen van Freek. Hij kijkt naar Sywert, de fotograaf en de journalist. “Jullie zijn nog jong, dat is mooi om te zien. Maar ik ben tegelijkertijd bang dat jullie nog verpest zullen worden.”

Aangedaan loopt de cabaretier naar binnen en gaat achter de piano zitten terwijl Sywert hem volgt en bewonderd toekijkt. Freek speelt en zingt met rauwe stem zijn liedje ‘Stiekem’:

Daarna kwam een generatie

Wars van zweverig gepraat

Goed en kwaad was uit de gratie

En het woord kwam bij de daad

En het geld was voortaan maat

En de macht was aan de straat

En de roep om normen, waarden

Kwam helaas ietsje te laat

Eindklapper

Sywert: “Ga je mensen tijdens de conference eigenlijk een stemadvies geven? Heb je een eindklapper?”

Freek, lachend: “Mijn eindklapper is het verhaal en de inspiratie”

Sywert: “Je hebt wel een ideale positie die avond. Als je zegt: blijf thuis, of: stem blanco, dan is dat best wel een ding. Wat voor opdracht geef je de kijker mee?”

Freek: “Niets anders dan: laat je niet op de kop zitten. Mensen moeten hun persoonlijk geluk niet te veel van de politiek laten afhangen. Ik ben geen idealist meer in de zin dat ik denk dat je met kleine veranderingen de wereld kunt verbeteren."

Sywert: “Ik ben misschien te romantisch en naïef, maar ik wil de wereld wel verbeteren. Ik geloof nog steeds dat mensen het verschil kunnen maken. Dat een minister die het vuur uit zijn schenen loopt iets kan veranderen. Maar zolang er nog geen politici zijn met grote ideeën kun je 12 september in het stemhokje misschien inderdaad het beste aan de belangen van een naaste denken, aan je moeder of je beste vriend.

Foto: Julie Hrudova